Stakeholders

Voor het thema wateroverlast zijn vooral de gemeente, het waterschap en de gebieds-/projectontwikkelaar belangrijke spelers. Het waterschap en de gemeente stellen eisen aan het te ontwikkelen gebied op basis van respectievelijk de Keur of het omgevingsplan. Daarnaast maken zij afspraken met de ontwikkelaar over een eventuele overdracht van het watersysteem of openbaar gebied aan het waterschap of de gemeente. Ontwikkelaars bepalen in het ontwerp hoe zij wateroverlast willen voorkomen.
 

Analyse huidige situatie

De volgende zaken dien te worden geïnventariseerd en geanalyseerd:

• Bepaal huidige risico voor wateroverlast.
• Bepaal functie specifiek risico voor wateroverlast. Denk hierbij aan wegen die onbegaanbaar worden, schade aan woningen en het gevaar voor kritische voorzieningen.

Informatiebronnen zijn:

• Klimaatatlas Zuid-Holland
• Klimaatatlas Amstel Gooi en Vecht
• Klimaatatlas Hollands Noorderkwartier
• Klimaateffectatlas
• Uitkomsten stresstest gemeente – op te vragen bij de betreffende gemeente

Op nieuwbouwlocaties kan de algemene hoogteligging (uit de AHN) ten opzichte van de omgeving inzicht geven in eventuele toekomstige wateroverlast als het gebied niet of minimaal wordt opgehoogd. Als de ontwikkellocatie laag ligt ten opzichte van het omliggende gebied, kan het regenwater naar de ontwikkellocatie stromen. Het risico op overstroming wordt vergroot bij verkavelingen, waarbij er weinig ruimte is om hoogteverschillen te creëren.
 

Verkenning bestaande ambities, wet en regelgeving

Verken welke (wettelijke) beleids- of planambities er al bestaan op gemeentelijk, provinciaal, waterschaps-, of landelijk niveau. Hiervoor kan het gemeentelijk rioleringsplan, de omgevingsvisie, het waterbeheerprogramma en/of de klimaatadaptatiestrategie van de gemeente en/of waterschap geraadpleegd worden.

Het gebruik van de eis voor opvang regenwater is een eenvoudige maatregel eis en wordt aanbevolen. Het gebruik van alleen deze eis is echter geen garantie voor klimaatbestendig ontwerp van een plangebied of gebouw. Om dat wel te garanderen is een effect eis voor wateroverlast nodig.
 

Eisen gericht op maatregelen

Een eis gericht op maatregelen is bijvoorbeeld het afspreken hoeveel regenwater op eigen perceel kan worden opgevangen. Een optie voor een maatlat voor de opvang van regenwater is het aantal millimeter neerslag dat op eigen perceel kan worden geborgen bij een extreme bui. Afhankelijk van de situatie en de ernst van de (verwachte) problematiek zal een keuze gemaakt moeten worden wat als grens wordt gesteld. Ook is het belangrijk op gebiedsniveau te kijken, een deel van de opgave van een perceel kan ook in openbare ruimte opgelost worden. Bijvoorbeeld door oppervlaktewater aan te leggen. De waterbergingscapaciteit in de openbare ruimte kan worden toegerekend aan de wateropgave van het perceel als de maatregel met dit doel aangelegd is.
 

Eisen gericht op gewenste effect: geen tot minder wateroverlast

Een eis gericht op het gewenste effect is gericht op een goed functionerend watersysteem waar geen wateroverlast voorkomt. De definitie van wateroverlast is bepalend en kan verschillen per functie. Definities zijn bijvoorbeeld regenwater dat het gebouw instroomt, wegen die door overtollig regenwater onbegaanbaar worden of parkeergelegenheden die onder water lopen.

De volgende definities van wateroverlast zijn te overwegen:

• Gebouw: bepalen kritische hoogte van de plek waar water naar binnen kan stromen. Dat is de drempelhoogte van deuren, hoogte van de inrit of de hoogte van een kelderraam.
• Weg of parkeerplaats: de waterdiepte waarbij een weg of parkeerplaats niet meer begaanbaar is (> 20 cm).
• Routes nood- en hulpdiensten: de maatgevende bui waarbij de routes voor nood- en hulpdiensten begaanbaar moet blijven.

De kans dat wateroverlast optreedt is een goede maatlat om je ambitie vast te leggen in een eis. In de stresstest handreiking van het DPRA zijn de maatgevende buien gespecificeerd die horen bij afgesproken terugkeertijden:

• Vrijwel uitgesloten (≤ 1:1000 jaar)
• Klein (≤ 1:100 jaar)
• Mogelijk (≤ 1:20 jaar)
• Waarschijnlijk (≤ 1:10 jaar)
• Groot (> 1:10 jaar)

Met de definitie en een maatlat wordt een eis geformuleerd hoe vaak wateroverlast op mag treden bij (verschillende functies binnen) een bepaalde gebiedsontwikkeling.

Naast het plangebied te beoordelen op wateroverlast kan de opdrachtgever ook een aanvullende eis opnemen ten aanzien van wateroverlast. Het gaat hierbij om afwenteling van regenwater naar aangrenzend gebied. Deze eis kan worden opgenomen als aanvullende eis. Bijvoorbeeld door te stellen dat maximaal 20% van de neerslag die jaarlijks in het plangebied valt afgevoerd mag worden naar het omliggende gebied. De rest van de neerslag moet in het plangebied worden vastgehouden.

Overzicht doelen en eisen

Algemene doelstelling: Hevige neerslag leidt niet tot schade aan gebouwen, infrastructuur en voorzieningen.

Nuanceverschillen regio’s:

• Toevoeging Utrecht en MRA: “Vitale functies en voorzieningen blijven beschikbaar.”

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de vastgestelde basiseisen en de nuanceverschillen in de regio’s.

Beoordelen op maatregelen

Als de maatlat voor de opvang van regenwater is vastgesteld (een minimum millimeter berging op het perceel) dan kan vrij eenvoudig worden beoordeeld of het ontwerp of plan voldoet aan de gekozen grenswaarde. Daarbij wordt het aantal kubieke meters berging op het dak, onder de grond, op het maaiveld, in de bodem, in speciale bergingsvoorzieningen of in voor het perceel bedoelde voorzieningen in de openbare ruimte bij elkaar opgeteld en gedeeld door het perceel oppervlak. Er zijn diverse online tools beschikbaar die dit proces ondersteunen, maar het is ook mogelijk om zelf in bijvoorbeeld Excel de beoordeling uit te voeren.

Er zijn nog wel een aantal nuances te plaatsen:

• Impliciet wordt aangenomen dat het regenwater de bergingsvoorziening ook daadwerkelijk kan bereiken. Dat hoeft in werkelijkheid niet altijd het geval te zijn en bij twijfel moet alleen de benutbare berging in rekening worden gebracht.
• Aangenomen wordt dat de bergingsvoorzieningen leeg zijn voor de bui, met andere woorden dat deze volledig kan worden benut. Wanneer twee buien elkaar snel opvolgen kan het zijn dat de berging nog niet leeg is.

Beoordelen op het gewenste effect

Om een ontwerp of plan te beoordelen op het effect is een meer complexe berekening nodig dan die voor de toetsing aan waterberging. Voor wateroverlast moet opnieuw een stresstest worden uitgevoerd volgens de richtlijnen van het DPRA. Aandachtspunten zijn:

• De te hanteren maatgevende bui is afhankelijk van de gekozen grenswaarde.
• In het model moet een groter gebied dan alleen het plangebied of het perceel worden beschouwd. Dat komt doordat water uit de omgeving het plangebied/perceel kan instromen en andersom water ook het plangebied/perceel kan uitstromen.
• Feitelijk moet het hele “afstroomgebied” waarvan het plangebied of perceel deel van uitmaakt in het model worden opgenomen. De grenzen van het stroomgebied zijn afhankelijk van de lokale situatie en hoogteverschillen.
• Het uitvoeren van een beoordeling op effect wateroverlast vraagt deskundigheid en een geschikt rekeninstrument.
• Het berekenen van de wateroverlast vraagt om een hydraulische berekening, maar daarna is een verdere analyse nodig om vast te stellen of water ook daadwerkelijk tot overlast leidt (het een gebouw binnenstroomt en/of wegen en parkeergelegenheden onbegaanbaar maakt).

Als het ontwerp niet voldoet zijn aanpassingen nodig. Dat kunnen zijn aanpassingen aan het gebouw of weg zelf om de kritische hoogte te verhogen en/of aanpassingen aan de omgeving. Door meer voorzieningen aan te leggen, zoals doorlatende verharding of meer waterberging zal de maximale waterhoogte afnemen. Beide type maatregelen leiden tot een meer klimaatbestendig ontwerp.

Tabel 1: Voorbeelden van eisen en beoordelingsmethodiek