Inventarisatie stakeholders

Voor dit thema is met nadruk het waterschap de belangrijkste stakeholder. Het waterschap heeft specialistische kennis op dit thema en is op de hoogte van de meest actuele informatie. De tweede belangrijke stakeholder is de Veiligheidsregio. Zij zijn verantwoordelijk voor crisisbeheersing en evacuatie. Bij ontwikkelingen in het buitendijks gebied van de grote rivieren en om en nabij diverse kunstwerken (bruggen, dammen, stormvloedkeringen, sluizen, tunnels) is ook Rijkwaterstaat een belangrijke gebiedspartner.
 

Analyse huidige situatie

De volgende zaken dienen te worden geïnventariseerd en geanalyseerd:

• Bepaal het huidige overstromingsrisico op de bouwlocatie en bepaal waar het overstromingsrisico vandaan komt. Informatiebronnen zijn: het waterschap, de Klimaatatlas Zuid-Holland, de Klimaateffectlas, LIWO of Landelijke Database Overstromingsrisico’s. Specifieke vragen om te beantwoorden zijn:
  • Waar komt het water vandaan (primaire en/of regionale doorbraak of is sprake van buitendijks gebied) en wat is de tijd totdat het water uit de doorbraak arriveert?
  • Hoe vaak kan dit gebeuren vanuit het primaire en/of het regionale systeem (de kans)?
  • Hoe hoog komt het water (maximale waterdiepte) en wat de gevolgen hiervan zijn (schade en slachtoffers)?
• Bevindt de ontwikkellocatie zich (deels) in binnendijks of buitendijks gebied?
  • Binnendijks wordt er gewerkt met ‘meerlaagseveiligheid’. Dit concept is in 2009 in het Nationaal Waterplan geïntroduceerd voor een duurzaam waterveiligheidsbeleid voor overstromingen.
  • Bouwen in buitendijks gebied is onder eigen verantwoordelijkheid van de gemeente en de gebruikers. De verantwoordelijkheden zijn hiermee anders dan in binnendijks gebied.
• Wat is de invloed van de gebiedsontwikkeling op het overstromingsrisico (schade en slachtoffers) van het primaire of regionale systeem?.

Een belangrijke afweging om in deze fase met de betrokken partijen te maken is of het thema gevolgbeperking dient te worden meegenomen bij de desbetreffende gebiedsontwikkeling, omdat:

• Bepaalde gebieden niet kunnen overstromen;

• In bepaalde gebieden de kans op een overstroming zó klein is, of de waterdieptes zó diep kunnen worden, dat de bebouwde omgeving redelijkerwijs zich hier niet op kán aanpassen (m.u.v. maatregelen voor evacuatie).

Het resultaat van deze fase is daarmee tweeledig. Ten eerste is het antwoord op de vraag of het thema gevolgbeperking overstromingen wordt meegenomen in de gebiedsontwikkeling. Ten tweede de set maatwerk eisen die geformuleerd dient te worden, gegeven het gebied (indien het thema wordt meegenomen).
 

 

Verkenning bestaande ambities, wet- en regelgeving

Inventariseer met behulp van de onderstaande documenten welke (wettelijke) beleids- of planambities er al bestaan op gemeentelijk, provinciaal, waterschaps-, of landelijk niveau.

• De Waterwet (primaire keringen),
• De Provinciale Verordening (regionale keringen),
• Waterbeheerplan,
• Omgevingsvisies (en structuurvisies),
• Aanvullende (nieuwe) klimaatambities en beleid door Waterschap en gemeente op dit thema n.a.v. risicodialogen.

Met de inventarisatie van stakeholders, de analyse van het huidige situatie en de verkenning van de bestaande ambities en regelgeving wordt in samenspraak met de stakeholders besloten of en zo ja, hoe, het thema overstromingen wordt meegenomen in de gebiedsontwikkeling. Leg deze keuze goed onderbouwd vast, indien het thema niet wordt meegenomen.

Binnen het thema ‘overstromingen’ zijn de eisen gericht op het verkleinen van schade en/of het aantal slachtoffers op het moment dat er een overstroming of hoogwater plaatsvindt.

Voor het thema overstromingen dienen het formuleren van maatwerk-eisen voor de volgende functies en locaties in overweging te worden genomen:

• Vitale netwerken (gas, water, telecom, elektriciteit, kerncentrales) – zowel de stations (transformatorhuisjes, wisselstations e.d.) als de kabels & leidingen.
• Hoofdontsluitings en/of evacuatiewegen en wegen naar het ziekenhuis,
• Gebouwen en/of locaties waar grote groepen mensen tegelijkertijd aanwezig zijn,
• Gebouwen en/of locaties met een hoge economische waarde en/of cultuurmaatschappelijke waarde,
• Ziekenhuizen, bejaardentehuizen, scholen.

Eisen gericht op maatregelen

Deze eisen voor overstromingen zijn gericht op concrete ruimtelijke maatregelen. Voorbeelden zijn waterdichte deuren, drempels aanleggen, tegels op de begane grond, verhoogde stopcontacten, verhoogde wegen. Het voorkomen van (grote groepen) slachtoffers kan vragen om de aanleg van evacuatieplaatsen, de aanwezigheid van een overstromingsvrije verdieping en maatregelen voor vitale en kwetsbare netwerken en nutsvoorzieningen. Welke maatregel je kunt nemen, is mede afhankelijk van de overstromingsdiepte.

Het meegeven van concrete eisen die gericht zijn op maatregelen past goed bij kleine projecten of binnenstedelijke verdichtingsopgaves (enkele woningen e.d.) waarbij het niet gewenst is om uitgebreide studies naar overstromingsrisico’s te doen. Er is minder ruimte voor creativiteit of systeemoplossingen dan wanneer er voor eisen gericht op een gewenst effect wordt gekozen.
 

Eisen gericht op het gewenste effect

Deze eisen kunnen worden gesteld om schade en slachtoffers ten gevolge van een overstroming te reduceren en te voorkomen.

Deze eisen kunnen worden gesteld om schade en slachtoffers ten gevolge van een overstroming te reduceren en te voorkomen. Voor overstromingen zijn verschillende maatlatten denkbaar die op diverse manieren vallen uit te drukken, zoals:

• De maximaal toegestane hoogte in meters van een overstroming;
• Het voorkomen van een aantal slachtoffers en/of economische waarde in euro’s (per jaar of gedurende een gegeven periode);
• De terugkeertijd: hoe vaak een plek of functie mag overstromen.

Vervolgens dient de hoogte van de maatlat te worden gesteld en meegegeven worden in de eis. Deze hoogte kan een minimale of maximale waarde zijn om ontwikkelaars met EMVI te stimuleren een extra stap te zetten.

Hoe hoog de maatlat wordt gelegd voor overstromingen is afhankelijk van beleid, ambities, de gebiedskenmerken en het type project. Het is van belang om de consequenties van de hoogte van de lat goed in beeld te hebben. Hoe hoger de lat, hoe meer inspanning er van de ontwikkelaar wordt gevraagd. Gezien de grote lokale verschillen bij het thema overstromingen is dit altijd maatwerk.

Overzicht doelen en eisen

Algemene doelstelling: De gebouwde omgeving is via gevolgbeperking voorbereid op overstromingen door dijkdoorbraken

Nuanceverschillen regio’s:

• Zuid-Holland: “bestand tegen” in plaats van “voorbereid”.
• MRA: “Afhankelijk van de plaatselijke overstromingskans en optredende waterdiepte wordt ingezet op het voorkomen van schade, het beperken van schade of het voorkomen van slachtoffers. Voor vitale en kwetsbare functies gelden aanvullende eisen. Welke eisen van toepassing zijn op het plangebied is dus afhankelijk van de overstromingskans en diepte. Wat de overstromingskans per waterdiepte is, is te vinden in de klimaateffectatlas.”

Er is geen nationaal vastgestelde richtlijn hoe een ontwerp of plan te beoordelen op eisen voor gevolgbeperking overstromingen (zoals deze er wel zijn voorgeschreven wateroverlast).
 

Beoordelen op maatregelen

Het beoordelen van eisen gericht op maatregelen

• Met een GIS-analyse kan het verschil in hoogte (maaiveld nieuwe situatie t.o.v. maaiveld huidige situatie, of drempelhoogte t.o.v. maaiveld) worden bepaald als een minimale hoogte is geëist;
• Met een GIS-analyse kan worden bekeken welke objecten droog staan bij een bepaalde waterstand.

Beoordelen op het gewenste effect

Om een ontwerp of plan te beoordelen op de effectgerichte eisen voor overstromingen is een meer complexe berekening of meting nodig dan voor de beoordeling van inspanningseisen.

Er kan gebruik gemaakt worden van de volgende hulpmiddelen:

• STOWA Waterschadeschatter: berekent schade door wateroverlast en overstromingen.
• SSM-2017: Applicatie voor schade- en slachtoffer berekeningen.
• Risico Applicatie Buitendijks (RAB): berekent het slachtofferrisico van buitendijks gelegen ontwikkelingen.
• SOBEK, 3Di, HEC-RAS, Infoworks Tygron, D-Hydro, Hydrologische, hydraulische of hydrodynamische software om zelf overstromingsscenario’s te ontwikkelen indien bestaande overstromingsinformatie niet actueel of gedetailleerd genoeg is.

 
Tabel 6: Voorbeelden van eisen