Wat is de leidraad?

De leidraad ondersteunt bij het concretiseren van de klimaatambities en helpt bij het beoordelen van een gebiedsontwikkeling op de klimaatthema’s. De leidraad biedt een structuur om aan de klimaatopgave invulling te geven.

Verdieping: doelen en eisen per klimaatthema.

Bij een gebiedsontwikkeling worden per klimaatthema drie stappen doorlopen:

  1. Inventariseren

    Bespreek en verken wat er al is en selecteer of dit klimaatthema relevant is.

  2. Formuleren van eisen

    Leg voor het geselecteerde thema de eisen vast.

  3. Beoordelen

    Beoordeel het ontwerp met de gekozen methodes.

Deze tool biedt een overzicht per thema. De uitwerking van de eisen verschilt soms per regio (Zuid-Holland, Metropool Regio Amsterdam en provincie Utrecht)

Kies het thema:

Droogte

Droogte leidt tot een verhoogde watervraag en toenemende watertekorten. Dit heeft een langdurig effect op grond- en oppervlaktewaterstanden. In stedelijke gebieden kan dit leiden tot bijvoorbeeld schade aan funderingen, verdroging van groen, een slechtere oppervlaktewaterkwaliteit, versnelde bodemdaling en hittestress. In deze leidraad is waterkwaliteit onderdeel van het thema droogte.

Stakeholders

Belangrijke stakeholders zijn agrariërs, natuurbeherende organisaties, waterschappen, gemeenten en private ontwikkelaars. Ook provincie, woningeigenaren en bedrijven zijn potentiële stakeholders.
 

Analyse huidige situatie

De volgende zaken dien te worden geïnventariseerd en geanalyseerd:

  • Watervraag in de omgeving. Is er een opgave met betrekking tot watervoorziening voor de omgeving van het plangebied (informatie waterschap)?
  • Grondwaterregime en type bodem (optredende lage grondwaterstanden in de zomer (GLG), provincie/waterschap);
  • Waterkwaliteit: nutriënten, chloride en verblijftijden;
  • Ecologische waarden (Ecologische Systeem Toestand);
  • Bestaand openbaar groen en bestaande bomen.

 

Verkenning bestaande ambities

Bestaande ambities ten aanzien van droogte en waterkwaliteit zijn te vinden in de stresstest voor droogte en de risicodialogen in het kader van het DPRA. Rondom de waterkwaliteitsproblemen hebben veel waterschappen al beleidsambities in hun waterbeheerplannen opgenomen, waarin Kader Richtlijn Water (KRW) opgaven staan. Daarnaast hebben verschillende gemeenten ook minimale grondwaterstanden in hun Gemeentelijk Rioleringsplan opgenomen.

Bij de concrete formulering van de eisen moet worden nagedacht over de toepassing van de eisen. Er kan een algemene eis worden geformuleerd voor het gehele plangebied, of een eis per gebruiksfunctie. Zo kan bijvoorbeeld voor sommige oppervlaktewateren worden geëist dat ze niet droogvallen, omdat ze een hoge ecologische functie hebben of zorgen voor doorstroming. Andere wateren zouden dan in tijden van droogte wel kunnen droogvallen (flexibele berging in het oppervlaktewatersysteem). Denk bij het definiëren van verschillende eisen per gebruiksfunctie bijvoorbeeld aan:

  • Ecologische en gebruiksfunctie openbaar groen;
  • Ecologische en gebruiksfunctie oppervlaktewater; Functie van (on)diepte grondwater, denk bijvoorbeeld aan een flexibele ontwatering. Deze hoeft niet het hele jaar 0,7 m-mv te zijn, in het voorjaar deze lager instellen is geen probleem voor veel landgebruik.

 

Eisen gericht op maatregelen

Een eenvoudige eis gericht op maatregelen is het infiltreren van de jaarlijkse neerslag in het gebied. Andere eisen gericht op maatregelen met bijbehorende maatlatten zijn specifiek voor droogte:

  • De volume berging voor het grondwater (zoetwaterlens in de ondergrond);
  • De volume berging voor het oppervlaktewater voor droge perioden/ de watervoorziening die beschikbaar is in de zomer (m3);
  • Een (minimale) hoeveelheid ruimte voor infiltratie in de vorm van de verhouding van groen, blauw en grijs in het gebied;
  • Volume buffering voor bewatering van een groen dak of daktuin tijdens droge periodes (om extra (drink)watergebruik te beperken).

Voor waterkwaliteit zijn eisen op maatregelenniveau niet goed te stellen, omdat de effectiviteit niet bepaald kan worden. Wel kan in algemene zin de volgende trits aangehouden worden:

  • Minimaliseer belasting;
  • Maximaliseer draagkracht van het systeem (door inrichting van het watersysteem en oevers);
  • Anticipeer op het beheer.

 

Eisen gericht op het gewenste effect

Voor droogte en waterkwaliteit kan gedacht worden aan de volgende maatlatten die gebruikt kunnen worden voor de eisen gericht op effect:

– Droogte

  • De bandbreedte (m NAP) waarbinnen de grondwaterstand moet blijven;
  • De mate van uitzakken van grondwater in de zomer (GLG);/li>
  • Lange termijn buffercapaciteit van een groen dak of daktuin in mm.

– Waterkwaliteit

  • De beleving van waterkwaliteit voor de toekomstige bewoners of gebruikers (esthetische waterkwaliteit, voorkomen stankoverlast, zwemwaterkwaliteit);
  • De mate van biodiversiteit en ecologie (natuurdoeltypen);
  • De duur van de verblijftijd.

Bij het bepalen of een eis gesteld wordt moet overwogen worden wat de minimale waarden zijn voordat het mis gaat en welke waarde past bij het gestelde ambitieniveau.

Overzicht doelen en eisen

Algemene doelstelling: langdurige droogte leidt niet tot structurele schade aan bebouwing, funderingen, wegen, groen, water en vitale / kwetsbare functies. Nuanceverschillen regio’s:

  • Zuid-Holland: “verdroging of schade aan de bebouwde omgeving”.
  • MRA: definitie droogte opgenomen “potentieel maximaal neerslagtekort 300mm, eens per 10 jaar”.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de basiseisen en de nuanceverschillen in de regio’s.

Basiseis Nuanceverschillen regio’s
De (grond)waterpeilen en de zoetwaterbeschikbaarheid in de bodem zijn sturend voor de inrichting van het plangebied. Toevoeging Utrecht: “in plangebied en omgeving” benoemd, sturend in “functiekeuze, systeemkeuze en inrichting”
De inrichting van het plangebied is infiltratieneutraal bij uitbreidingslocaties en infiltratiepositief bij herontwikkeling of herinrichting (minimaal 50 % van de jaarneerslagsom), afhankelijk van bodemtype. Specifieke eis Utrecht
Bij het ontwerp en de inrichting wordt ingezet op drinkwaterbesparing, regenwaterbenutting en verbetering van de waterkwaliteit. Specifieke eis Utrecht
Vitale en kwetsbare functies moeten bestand zijn tegen langdurige droogte. Niet opgenomen in Zuid-Holland
In het plangebied wordt 50% (450 mm) van de jaarlijkse neerslag geïnfiltreerd. Range: 20-100%. Specifieke eis Zuid-Holland

Beoordelen op maatregelen

Voor het aspect droogte is vooral het grondwater en met name de potentiële infiltratie van belang. Voor de beoordeling van de werking kan het volgende gebruikt worden:

  • GIS-analyse, wanneer er bijvoorbeeld een minimale hoeveelheid ruimte voor infiltratie is geëist;
  • Grondwatermodel
  • Doorsnede van groen dak of daktuin met berekening van de buffercapaciteit van het totale pakket op het dak.

Voor waterkwaliteit kunnen maatregelen niet beoordeeld worden op effectiviteit zonder een analyse op systeemniveau.
 

Beoordelen op het gewenste effect

Voor eisen met betrekking tot droogte worden grotendeels bepaalt door de algehele werking van het grondwater. Beoordeling van de werking kan door een grondwatermodel te gebruiken.

Voor het aspect waterkwaliteit is het maken van een ecologische systeemanalyse van belang. Hiervoor kunnen de volgende methoden gebruikt worden:

  • Verblijftijd: Excel berekening (eenvoudig systeem) of hydraulisch model (complex systeem). Er is verdere analyse nodig als de verblijftijd meer dan 3 dagen is. Bij minder dan 3 dagen niet, omdat dan algengroei wordt voorkomen. Let op dat bij een complex en vertakt systeem er lokaal hogere verblijftijden kunnen optreden.
  • Ecosysteemtoestand: Diagnostische instrumenten, zoals de methodiek volgens ecologische sleutelfactoren (ESF’s) (STOWA). Water- en stoffenbalansen en waterkwaliteitsmodellen dienen opgesteld te worden als input voor de ESF..

 

Ecologische sleutelfactoren

 
Ecologische sleutelfactoren

Een aandachtspunt in het beoordelen is het vastleggen van de uitgangspunten van de te gebruiken modellen, zoals: te gebruiken basisdata, meetmomenten voor monitoring, etc.

Tabel 2: Voorbeelden van eisen

Voorbeelden van eis Voorbeelden methodiek hoe te beoordelen
Eisen gericht op maatregelen Infiltratie (mm/jaar) GIS-analyse Waterbalans
Eisen gericht op gewenst effect Duurzame voorraad: maximale uitzakking van de grondwaterstand onder droge condities Grondwatermodel waarbij onder andere uitzakken van grondwater in de zomer (GLG) berekend wordt
Voldoende zoetwatervoorraad/ zoetwaterlens Grondwatermodel en tijdreeksanalyse (vervolgens in project grondwatermonitoring)
Beperkte zoutwateraanvoer vanuit diepere lagen (Stationaire) grondwatermodel of monitoring van het grondwater
Geen droogteschade aan beplanting Expert judgement, soortenkennis
Een maximale verblijftijd van 2 dagen Excel berekening (bij eenvoudige watersystemen
Stromingsmodellen bij complexe (vertakte) watersystemen
Wateroverlast Als de grondwaterstand wordt verhoogd, dan kan dit inhouden dat minder berging in de ondergrond beschikbaar is waardoor eerder te hoge grondwaterstanden ontstaan.
Hittestress Om hittestress tegen te gaan wordt onder andere geadviseerd om groen en vooral bomen aan te planten. Meer groen kan meer infiltratie betekenen wat een positief effect heeft op de grondwaterstand. Echter verdampt groen ook water, wat in droge tijden voor extra onttrekking aan het grondwater kan zorgen. Ook het type groen heeft invloed hierop; naaldbomen hebben meer water nodig dat loofbomen, terwijl de laatste voor meer verkoeling zorgen.
Bodemdaling Lage grondwaterstand zorgt voor meer oxidatie van veen en verergert bodemdaling. Dit kan tegengegaan worden door het grondwater niet te veel te laten zakken.
Biodiversiteit Maatregelen om de grondwaterstand aan te vullen hebben effect op de begroeiing en kunnen daarmee een positief effect op de biodiversiteit hebben. Het verbeteren van de kwaliteit van het oppervlaktewater in droge perioden kan een positief effect hebben op de biodiversiteit.

Download de leidraad

Download hier de nieuwe leidraad 2.0. De nieuwe leidraad is nog niet te vinden in bovenstaande module. Er is een nieuwe inleiding toegevoegd, die binnenkort in de bovenstaande module beschikbaar zal komen.

Download Leidraad Download Infographic

Van initiatief tot uitvoering

Het stappenplan helpt u stap voor stap van initiatieffase tot uitvoering om uw ambities werkelijkheid te laten worden.

Heeft u suggesties voor deze website?

Stuur een e-mail